دانشگاه و روز دانشجو در افق تحولات

معصومه ابتکار: مسیر سعادت و یا شکست ملت ها حتما از مسیر علم و دانایی عبور می کند و دانشگاه یکی از گذرگاههای مهم این مسیر است. دانشگاههای موفق آنهایی هستند که ملت، جوانان و کشور را از گردنه ها و شرایط حساس و خطرناک با علم و دانایی و ایجاد امید و افزایش سطح آگاهی عبور می دهند. این، هم به مفهوم کسب قله ها و پیشرفت های علمی پژوهشی و هم به مفهوم کسب مهارت های انسانی و خوب زیستن است که اکنون مهارت های حرفه ای و کسب و کار نیز به آن اضافه شده و اهمیت بسیاری دارد.

16 آذر در تاریخ معاصر ما ایرانیان، به خاطر ایستادگی جمعی از دانشجویان و اساتید در مقابل استعمار زدگی به روزی نمادین تبدیل شده است. از چنین نماد افتخار آفرینی باید استفاده کرده و در هر برهه ای با توجه به شرایط و نیازهای کشور به الزامات وجود دانشگاه و دانشجوی مستقل، جسور و آینده ساز اشاره کرد.

دانشگاه نسل معاصر امروز دانشگاهی است که بتواند کارآفرین دانشمند تحویل جامعه دهد و مسیر کارآفرینی را از طریق تحولاتی که به کاربست فناوری های نوین منجر می شود، پیش ببرد. در دولت 11 و 12 به کارآفرینی و رشد و توسعه شرکت های دانش بنیان و ایجاد فرصت های کارآفرینی برای حضور جوانان در این عرصه توجه و امیدهای فراوانی ایجاد شد، اگر چه کافی و فراگیر نبوده و نیازمند تداوم و توسعه است. بنابراین حمایت کافی دولت ها از فضاهای کارآفرینی رشد دهنده و شتاب دهنده ها ضرورت داشته و باید بخش قابل توجهی از اعتبارات ملی در بودجه ها به این امر اختصاص یابد. همچنین در دولت قبل دانشگاهها توانستند تجهیزات دانشگاهی و آزمایشگاهی خود را تکمیل کنند، ولی کافی نیست و مشکل اعتبارات آموزشی در رشته هایی که پایان نامه ها و پژوهش های آزمایشگاهی دارند بخاطر رشد روزافزون قیمت ارز و مشکلات بازار به فرآیندها آسیب می زند. پژوهش نامه های علوم تجربی نیز بخاطر اعتبارات اندک به اندازه کافی حمایت نمی شود. این شرایط می تواند انگیزه های دانشجو را تضعیف کند.

در علوم تجربی نیز ضرورت اینکه ما همراستای مرزهای دانش برای پیشبرد امور کاربردی و پاسخگویی به نیازهای کشور باید بتوانیم حرکت کنیم برای همه کم و بیش روشن است، ولی دقت و توجه بیشتر دانشجویان و دانشگاهیان را می طلبد که کارهای پژوهشی و علمی با کیفیت لازم صورت گیرد و آنچه از روند خطرناک پایان نامه سازی و مدرک سازی شنیده می شود، متوقف شود.

همه می دانیم کارکرد و ظرفیت دانشگاهها بسیار بالاست، ولی بهره مندی از این ظرفیت الزاماتی مثل اختیارات و امکانات دارد تا دانشجو بتواند نقش آفرینی خود را افزایش دهد و در فرآیند توسعه پایدار برای جامعه مفید باشد.

از جمله الزامات  اینکه: دولت ها بیش از هر ارگان و ساختاری موثر هستند و فراهم کردن شرایطی که دانشگاهها بتوانند ظرفیت های انسانی عظیم کشور را برای توسعه و پیشرفت پای کار آورند، نیازمند فضای بالنده، سالم، آزاد و با نشاط برای فعالیت علمی است. دانشجو و استاد باید احساس کنند در فضای آزاد برای تضارب آرا و تفکر نقادانه قرار دارند. بدترین آفت ها برای فعالیت علمی و دانشگاهی برخورد امنیتی در بحث تفکر و اتهام زدن به اساتید بخاطر طرح موضوعات یا ارایه مباحث نظری بوده که می تواند دانشگاه را به سمت بی تفاوتی، نا امیدی و بی علاقگی نسبت به علم و تحقیق و پژوهش ببرد. بنابراین چنین خطری باید مورد توجه دولت ها قرار گیرد تا فضای دانشگاه نه از زاویه امنیتی و مسائل خاص، بلکه از زاویه ظرفیت عظیم علمی و فرهنگی کشور دیده شود.

از این جهت بحث آزادی بیان بسیار مهم بوده و تاکیدات مقام رهبری برای توسعه کرسی های آزاداندیشی در دانشگاهها به شکل درست اجرا نشده است. هنوز اخباری دال بر محدودیت برای اساتید چه در مراحل انتخاب و گزینش و چه در مراحل بعدی کاری وجود دارد، به خصوص زمانی که از روش های فراقانونی برای القا برخی سیاست ها و حتی تحمیل فرا ضابطه افراد خاص به عنوان اساتید دانشگاه استفاده می شود. این ضربه ای جدی و از دلایل مایوس شدن و حتی مهاجرت نخبگان است که بعضا مشاهده می شود.

به علاوه، دانشگاه فرصت بزرگی برای رشد و اعتلای فرهنگی و معرفتی جامعه بوده، اما این نیز در فضایی با نشاط امکان دارد. البته مشکلات ناشی از پاندمی کرونا، بسیاری از فرصت ها در دانشگاهها و نیز کل جامعه را تحت تاثیر قرار داد و مشکلات اقتصادی برای دانشجویان به دنبال داشت که سبب دور شدن دانشگاهها از فعالیت تشکل های دانشجویی شد و بسیاری از فرصت های رشد برای دانشجویان را نابود کرد؛ اگرچه انجمن های دانشجویی قبل از کرونا نیز تحت تاثیر یک سری سیاست ها از حمایت ها و آزادی های لازم برخوردار نبودند و فعالیت تشکل های غیر همسو محدود و دشوار بود.  

مهارت های زندگی امروزه از موضوعات مهم برای دانشجویان است. در دوره دانشجویی باید مهارت های تفکر خلاق، مهارت های حل و فصل اختلاف و مهارت های گفتگوی موثر را فرا گرفت؛ فراگرفتن اینها برای همه افراد جامعه ضروری بوده و دانشگاه بهترین مکان برای آن است. این مهارت ها در کنار مهارت های کارآفرینی و ایجاد اکوسیستم های لازم برای رشد کسب و کار دانش بنیان که به آن اشاره شد مکمل یکدیگر هستند. ما در دولت 12 در قالب طرح هایی مانند کمند (کار، مهارت، نوآوری) برای دختران دانشجو و طرح سفیران فرهنگی حرکت کردیم که باید در سطوح و رشته های مختلف در سراسر کشور تداوم یابد. از زمینه های تحول، همچنین اجرای طرح های مدیریت سبز با همکاری دانشجویان است که در دولت 11 مورد حمایت دولت قرار داشت و علاوه بر نشاط و تحرک سبب رتبه بندی جهانی برای دانشگاههای فعال ایرانی شد. مدیریت سبز خود از ظرفیت های دانشگاه برای الگوسازی عملی حفاظت از محیط زیست است.

اگر چنین فضا و الزاماتی فراهم شود و امکان تضارب آرا، طرح دیدگاههای اجتماعی و فرهنگی و حتی سیاسی در دانشگاهها وجود داشته باشد حتما دانشجو نقش کلیدی و بسیار موثر در تحولات جامعه ایفا کند.

این را نیز ناگفته نگذارم که از الزامات مهم در این بحث، رعایت شان و حقوق دانشگاهیان اعم از دانشجو و اساتید بوده که مهم ترین تبلور آن مدیریت دانشگاه است. سال هاست نقش اساتید در انتخاب مدیران دانشگاهها مد نظر و از مطالبات جامعه دانشگاهی بوده که در فراز و نشیب های سیاسی مورد بی توجهی قرار می گیرد و برای پویایی فضای علمی کشور نگرانی به وجود می آورد. آنچه  اهمیت دارد اعتماد متقابل و حفظ کرامت و عزت نفس دانشگاهیان و تسهیل شرایط ورود موثرتر دانشگاه به عرصه حل مشکلات کشور و افق گشایی برای آینده روشن است.