از اهل ادب و اخلاق، نه تحمیق و ریا

حضورش در هر جلسه ای، حسی از آرامش و اندیشه را جاری می کرد و روحیه سرشار از معنویتش بر فضا حاکم می شد. متانت و صدای آرام او بر کسانی که در جلساتش شرکت می کردند، از جوان و میانسال و سالمند و زن و مرد تاثیر خاص می گذاشت و "اخلاق" که پیام اصلی سخنان ایشان بود، ذهن شنوندگان را درگیر می کرد. راز و رموز و اسرار در کلامش به گونه ای موج می زد که شنونده را به دنبال کشف و فهم دقیق عالی ترین مرتبه فهم معرفت دینی و اخلاقی در قوس تعالی روح و کلام و اخلاق برساند. علاوه بر اینها پاسخ های دیگری هم برای این سئوال وجود دارد که چرا مرحوم آیت الله عبدالله فاطمی نیا (1325-1401) اینچنین مخاطبانش را تحت تاثیر قرار می داد؟

زیرا کلامش مستند و دقیق بود و سعی می کرد مطالبش قابل استناد باشد. او نکات اخلاقی و عرفانی را با احتیاط نسبت به اینکه با خرافات قرابت نیابد بیان می کرد و تلاش داشت تا آنچه مطرح می کند به دور از پیرایه هایی باشد که به دین و تجربیات معنوی به خصوص برای جوانان ضربه می زند. از روضه مکشوف پر زجر و رنج اولیا برای گرفتن اشک و سوز و حال پرهیز می کرد بیان مرثیه به حد کافی مختصر و عمیقأ تاثیر گذار بود؛ شرح مازاد و مضاعف و خارج از عرف تقرب و تقدس نمی‌داد. حرمت کلام و کلمه در حد اعلی معرفت و ادب دینی رعایت می کرد و از به کار بردن واژگان غیر مودب و عرف عامیانه پرهیز می‌نمود.

ما امروز با دشواری انتقال تجارب معنوی مواجهیم و جامعه به ویژه نسل جوان در برابر روش های سنتی روی باز قبلی را نشان نمی دهد. ویژگی آیت الله فاطمی نیا اما توانایی بیان این تجارب به شکل مقبول این روزگار بود و بیانی شیوا و ساده که در عین حال به رموز توجه داشت. رمزهایی که ذهن جستجوگر را برای اندیشه و تدبر در نشانه ها و آیات خداوند فعال می کرد.

بیان استاد فاطمی نیا به نوعی محرک ذهن می شد به جای آنکه مخدر ذهن باشد. یعنی مشی ای را دنبال نمی کرد که افراد فارغ از ضرورت تفکر فقط گوش دهند و تبعیت کنند، بلکه به گونه ای صحبت می کرد که فرد از همه توان ذهنش برای درک مطلب استفاده کند و این بسیار با ارزش بود.

مشی آن استاد مویدی بود بر یکی از مهم ترین نگرانی هایش که دین دکانی برای بهره برداری های شخصی نشود و کسی نتواند برای منافع فردی و گروهی خود مردم را تحمیق کند؛ نکته ظریفی در تذکرات آن استاد فقید که مراقب باشید عده‌ای از مطالب دینی بهره برداری هایی نکنند که به اساس دین، اعتقادات و باورهای مردم لطمه وارد کند. در واقع نسبت به مشکلی انذار می دادند که متوجه همه جوامع دینی است. در چنین جوامعی خیلی ها در لباس وعظ و مدح می توانند آسیب های غیرقابل جبران به باورها وارد کنند.

در نقطه مقابل چنین جریانی، اما آیت الله فقید تلاش کرد تا بتواند نمونه ای از تاثیرعالی اخلاق بر انسان در رفتار و کلام را ارایه دهد؛ در تواضع و احترامی که برای مخاطب قائل بود و در کلامی که مخاطب را کم درک یا کمتر از خود تلقی نمی کرد. در حالی که این دست کم گرفتن مخاطب، متاسفانه در ادبیات رایج موجود آشکار است. به بازگشت و توبه اهل عصیان وغرق در گناه، ایمان داشت و بیش از آنکه اهل انذار باشد اهل بشارت و مبشر و انصاف بود و از غلو و مبالغه در بیان و کلام پرهیز و گریز کرده و مشفقانه نصیحت می کرد.

در بحث اصول اخلاقی همچنین حفظ آبروی افراد در کلام آیت الله فاطمی نیا بسیار مورد تاکید بوده و بر به ابعاد مختلف تاثیرات بی اخلاقی ها در بلند مدت و عاقبت به خیری فرد اتهام زننده هشدار می داد. این قبیل مطالب، مخاطب را به اندیشه وا می داشت. به نوعی که وقتی پای صحبت های او می نشستید شما را به یک بازیگری متفاوت در منش، رفتار، تفکر و رویکردها دعوت می کرد. این از آن جهت مهم است که در مخاطب و افرادی که دل به سخنانش دل می دادند بازخورد مثبتی را ایجاد می کرد. مشی و روش آن زنده یاد در واقع می تواند ظرفیت و روش مهم و موثری در ایجاد تحول فرهنگی و اجتماعی باشد؛ البته به شرط آنکه گوینده مانند آیت الله فاطمی نیا خود پایبند به آنچه می گوید باشد.

نکته دیگر اینکه استاد فاطمی نیا در مواضع اجتماعی خود فراجناحی و مورد پذیرش اکثر طیف های فکری، فرهنگی و اجتماعی بود که این برای جامعه ما از ضروریات است؛ جامعه ای که رو به تشتت و چند پاره شدن می رود و متاسفانه بسیاری از ظرفیت های نخبگی، تجربیات و سرمایه‌های انسانی و اجتماعی آن به راحتی با انگ های فرهنگی، سیاسی طرد می شوند. اما ایشان همیشه جامعه را کنار هم جمع می کرد و هنر سیره جد بزرگوارش را که به وحدت رساندن امت و تجمیع همه تنوع و تکثر جامعه بود، دنبال می کرد. به خاطر همین امروز، همه طیف ها درباره تاثیرگذاری شخصیتی و رفتاری ایشان صحبت می کنند. ای کاش چنین شخصیت‌هایی را بیشتر قدر بدانیم و بیشتر داشته باشیم.

در یکی از شب های احیا به تاکید مضاعف می‌گفت خداوند در این شب ها بیشتر دوست دارد تا او را به دو نام و عنوان صدا و ندا و مناجات کنند: در مرحله اول "یا اله العاصین" و در مرحله دوم "یا ارحم الراحمین" بود و می‌فرمود در این روش راز و رمز و سری از اسرار الهی نهفته است.

روح آیت الله فاطمی نیا در جوار اولیا خدا و جد بزرگوارشان صدیقه طاهره انشاالله شاد باشد وخداوند توفیق دهد به ما که لحظاتی را از کلامشان استفاده کردیم، بتوانیم کاربست سخنان آن استاد را در رفتار و زندگی بسط و توسعه دهیم و برای انسجام بیشتر اجتماعی جامعه و کشورمان تلاش کنیم.